Hoe Kasteel Gaasbeek oud en nieuw verzoent Restauratie met blik naar de toekomst

Een masterplan voor het Kasteel van Gaasbeek

Voor het Kasteel van Gaasbeek wordt 2020  een waar kanteljaar. De uitwerking van het masterplan komt op kruissnelheid waardoor na 30 augustus de poorten van het kasteel sluiten voor een grote restauratiecampagne die twee en een half jaar zal duren. Het omliggende park en de Museumtuin blijven tijdens deze werken toegankelijk voor het publiek.  

Maar vooraleer het zo ver is, kan het kasteel vanaf 1 april 2020 nog een laatste keer bezocht en ervaren worden in de vorm waarin het sinds 1924 als museum geopend werd. Zo krijgt iedereen ruimschoots de kans om tijdelijk afscheid te nemen van de historische kasteelinterieurs en de daarin permanent opgesteld kunstwerken. 

 

©Natuur en Bos

 

In 2012 is Bogdan & Van Broeck Architects aangesteld om een masterplan uit te werken om tot "een hedendaagse ruimtelijke toekomstvisie" te komen voor het volledige domein van Gaasbeek. Dit omvat het kasteel, de museumtuin en het omliggend park met al de bijgebouwen van het kasteel.

In het masterplan staan zes ambities:

1. Het kasteel volledig toegankelijk maken, ook voor mensen met een beperking;

2. Een deel van de administratieve vleugel omvormen tot museum;

3. De  collectie anders en beter presenteren;

4.  Alle gebouwen in het park en  de historische interieurs in het kasteel helemaal restaureren;

5. Een nieuw gebouw creëren voor onthaal publiek, administratie, archief, bibliotheek en depot optrekken;

6. Een nieuw concept ontwikkelen voor het park.

Visie

Het kasteel en het park zijn geen "bevroren" gegevens, maar ze evolueren permanent, als een werk dat nooit wordt beëindigd  (een work in progress).

 Concreet betekent dit dat wanneer grote (invasieve) ingrepen nodig zijn in het kasteel, ervoor geopteerd wordt het historisch gegeven te versterken, in plaats van louter oog te hebben voor de nieuwe functies. Zo kan een lift die het kasteel toegankelijk maakt voor rolstoelgebruikers deels doorzichtig zijn, en op die wijze de bezoeker tonen met welk materiaal het kasteel gebouwd werd, hoe dik de muren zijn of hoe het kasteel door de eeuwen heen (herop)gebouwd werd. 

 
Landschappelijk is momenteel het visuele aspect in het kasteelpark dominant. De andere zintuigen worden nauwelijks geactiveerd. Het resultaat hiervan is dat de (sensorische) beleving van het landschap eerder beperkt blijft. Bovendien biedt het kasteeldomein een geïsoleerde aanblik, het ligt als het ware op en in zichzelf, zonder echte of hechte band met de ruimere omgeving.Het masterplan zet in op een actieve beleving van het park en een hernieuwde verbinding met het (agrarische) Pajottenland en de groene gordel rond Brussel.

©Kasteel van Gaasbeek

Dit zijn de opeenvolgende projecten

1.Restauratie barokpaviljoen, bijhorende trappenpartij, hermitage en bergruimte

Het eerste deelproject omvatte de restauratie van het barokpaviljoen en de hermitage met de bijhorende trappenpartij en de tuinmuren, naast het creëren van een nieuwe bergruimte in de ommuurde tuin.

Deze werken werden opgevolgd door architectenbureau Studio Roma en zijn ondertussen voltooid. Het unieke stucplafond van het barokpaviljoen, dat in de loop der voorbije eeuwen sterk beschadigd was, werd zacht gerestaureerd, waarbij de bestaande lacunes niet werden gereconstrueerd. De iconografie van het plafond, die gebaseerd is op het verhaal van Phaëton zoals dat bekend is uit de Metamorfosen van Ovidius, werd door het verwijderen van verschillende verflagen opnieuw leesbaar gemaakt. 

De verbluffende combinatie van stucwerk en mozaïek maakt dit plafond tot een in Vlaanderen en de Lage Landen ongeëvenaard voorbeeld van vroegbarok maniërisme, met weelderige fruitguirlandes, maskers, watergoden en meerminnen. Ook de marmeren vloer draagt ertoe bij dat dit gebouw een en al luxe uitademt.

Voor de tuin van de hermitage werd een sculptuur besteld bij het bekende ontwerpbureau Studio Job. Het beeld kreeg de ironische titel The Peasant Wedding mee, meteen een knipoog naar Pieter Bruegel, wiens werk vaak met het omliggende landschap geassocieerd wordt. 

2. Restauratie kapel en triomfboog

Het tweede deelproject focust op de restauratie van de barokke Sint-Gertrudiskapel en de ter ere van Napoleon opgerichte neoklassieke triomfboog, die zich beide in het kasteelpark bevinden. Deze restauraties worden geleid door het architectenbureau Bressers. De werken zijn in oktober 2019 gestart en de oplevering is voorzien in het najaar van 2020.  

Na de restauratie zal de kapel net als het barokpaviljoen op regelmatige basis opengesteld worden voor het publiek. De kapel zal ook beschikbaar worden voor intieme huwelijksvieringen.

3. Bouw van een nieuw onthaalgebouw voor kasteel, park en museumtuin

Het derde deelproject betreft de bouw van een nieuw onthaalgebouw, vlakbij de kasteelstraat en tussen de hoofddreef en de parking van het domein. Naast het publieksonthaal en de museumshop zal dit gebouw ook een bibliotheek, het kasteelarchief, kantoren, een depot, bergruimte en sanitair herbergen.

Het via de Open Oproep geselecteerde ontwerp van architectenbureau Pierre Hebbelinck bestaat uit een sober, rechthoekig bouwvolume, bekroond met een monumentale luifel, die het gebouw de nodige zichtbaarheid geeft, zonder de onmiddellijke omgeving te willen domineren. 

De werken aan dit gebouw starten in de loop van 2020; de oplevering is voorzien tegen eind 2021.

4.Restauratie interieurs en maximaal toegankelijk maken van kasteel

De restauratie van het kasteel vormt het slotstuk en meteen ook het opus magnum van het Masterplan. Naast een aantal bouwkundige ingrepen in functie van stabiliteit, vochtproblemen en klimaatbeheersing  vormt de integratie van een lift in een van de kasteeltorens, waardoor het museum optimaal toegankelijk gemaakt wordt voor rolstoelgebruikers, een van de meest ingrijpende architecturale interventies. 

Verder wordt de volledige ‘Peit Blois-vleugel’ vakkundig gerestaureerd, met onder meer de reconstructie van de in de jaren 60 van de vorige eeuw hardhandig verwijderde lambriseringen en kleurrijke neorenaissance muurschilderingen. Maar ook de keuken, de Egmondkamer, de eetkamer, de Blauwe Kamer en een aantal andere ruimtes krijgen een grondige, respectvolle opfrissingsbeurt.

De zolders worden ontsloten als spectaculair kijkdepot en als kers op de taart wordt ook de grote neogotische Carletto-kamer (Carletto was de briljante zoon van de kasteeleigenaars Giuseppe en Costanza Arconati Visconti, die in 1838 summa cum laude zijn doctoraat in de Rechten haalde aan de universiteit van Heidelberg, maar helaas een jaar later in Gaasbeek overleed) volledig gerestaureerd en voor het publiek opengesteld, met het beroemde bed van Viollet-le-Duc als pronkstuk. 

Tenslotte wordt de huidige balie van het kasteel omgevormd tot introductiezaal, waar onder meer de grote en bijzonder waardevolle collectie negentiende-eeuwse gipsornamenten tentoongesteld zal worden. In het aanpalende voormalige koetshuis wordt een tearoom gecreëerd.

Gedurende deze werken, die gecoördineerd worden door Origin Architecture and Engineering, zal het kasteel vanaf 31 augustus 2020 gesloten zijn voor het publiek. 

Markiezin Marie Arconati-Visconti, geboren Marie Peyrat (1840-1923)

Na afloop zal het Kasteel van Gaasbeek, een van de kroonjuwelen van de Vlaamse Gemeenschap, dat ooit toebehoorde aan de graaf van Egmond, wanneer alles volgens de huidige planning verloopt, zijn deuren opnieuw openen voor het publiek in 2023, exact 100 jaar na het overlijden van de laatste eigenares, markiezin Arconati Visconti.